Рәбиғаның махаббаты
Екі актілі, төрт суретті драма
Қатысушылар:
Рәбиға – 10-класс оқушысы.
Ұлықпан – Рәбиғаның класс жетекшісі, 27-де.
Мадрид – мұғалім, жасы 22-де.
Роза Қасымханова – мұғалима, жасы 35-тер шамасында.
Айжан Құдайбергенова – Рәбиғаның класстасы.
Уәтай – тракторшы жігіт, 19 жаста.
Қалаубай – мектеп директорының міндетін уақытша атқарушы, жасы 43-те.
Қамқа – мұғалима, жасы 45-тер шамасында.
Жамал – үй сыпырушы, жасы 65-те.
1- мұғалима.
2- мұғалима.
Медбике қыз.
Мұғалімдер.
Бірінші акт
Бірінші сурет
Түс ауған шақ. Ауылдық мектеп. Мұғалімдер бөлмесі. Ортада «Т» әрпі секілдентіп бір-біріне жалғастырып қойылған үстелдер.Оң жақ қабырғаның жанында – ескілеу диван. Есік жақта класс журналдары, географиялық карта, глобус, тағы да сол секілді күнделікті сабақ жабдықтарына арналған екі-үш әйнекті шкаф. Бөлмедегі үш-төрт мұғалім әлденеге үрпиісіп, сұрақты жүзбен бір-біріне қарайды.
1-мұғалима. Не боп қалыпты? Аяқ астынан немене шақыру бұл? Жиналыс па? Сабақтың үстіндегі не қылған жиналыс өзі?
2-мұғалима. Білмеймін. Түк түсінсем бұйырмасын. /Диванның үстінде отырған егделеу мұғалимаға бұрылып./ Тәтей, сіз бірдеңе білетін сияқтысыз ғой.
Қамқа /қабағын шытып/ Е-е, қайбір жақсылық дейсің. Оныншыдағы Рәбиға ше… Жанұзақоавны айтам… Со бала сірке суын ішіп қойыпты. Әлсіз көрінеді, жаңа «скорыймен» ауданға алып кетіпті. Ауруханаға…
2-мұғалима. Қойыңызшы?!.
1-мұғалима. Сірке суын дейсің бе?! Мынау сұмдық қой!
2-мұғалима. Құдай-ай, жап-жас бала. Қор болды-ау, сірке суын неменеге ішіп жүр сонда? Біреуге ерегесіп пе?
Қамқа. Интернаттағы оқушылардың жайын білмейсіңдер ме. Әке-шешелері жыл он екі ай бойы айдалада қой бағып жүредң елім-телім болып. Балалары жүреді мұнда – интернатта – тәрбиешілер мен аспаздың қасы мен қабағына қарап жәутеңдеп. Ал бірақ әлгі Жанұзақова бейшараның неменеге өйтіп жүргенін шынын айтсам, естігем жоқ. Қазір айтатын шығар түсіндіріп.
1-мұғалима. Сонда завуч бізді ғана шақырып па?
Қамқа. Мектепте барларын ғана шақыртқан болар. /Жүрегінің тұсын қолымен ұстап./ Апыр-ай, мына жүрегі түспегір қағып, біртүрлі мазамды алып отырғанын қарашы. Валидолымды үйге қалдырып кеткенімді көрмеймісің қасақана.
2-мұғалима. Тәтей, қой онда көп «нервничать» ете бермеңіз. Ауырып қалып жүрерсіз тағы.
Қамқа. Е-е, бізде қай бір жөнді жүйке қалды дейсіңдер. Міне, жиырма бес жыл мұғалім болғанымызға. Бердік қой сол жиырма бес жылға бойдағы бар денсаулықты да, жүйкені де. Онымен мұғалімнің еңбегін бағалап жатқан не үкімет, не ата-ана, не бала жоқ. Әйтеуір енді пенсияға дейін бірдеме қылып амалдасақ…
Осы кезде бұлардың үстіне адымдай басып Қалаубай кіріп келеді. Соңында Ұлықпан мен Айжан. Қалаубай сол адымдаған күйі төрдегі үстелдің жанындағы орындыққа – өзінің тиесілі орнына – барып жайғасады. Айжан не істерін білмей есік аузында состиып тұрып қалады. Жылап тұр.
Қалаубай /отырып жатып/. Ал, қане, Құдайбергенова, сен айтшы, былай дұрыстап. Не болды, қалай болды өзі? Қане, берірек жақында, былай ортаға қарай… Жылама. Жылағанмен қазір іс бітпейді. Қане, құлағымыз сенде…
Айжан. Біздің класта соңғы сабақ жүріп жатқан… /Ол сөзін әрі қарай жалғай алмай еңіз-теңіз болып жылап қоя береді/
Қалаубай. Құдайбергенова, жылама деймін. Жылағанмен іс бітпейді дедім ғой. Түсінсеңші, қарағым…
1-мұғалима. /Айжанның жанына барып, құшақтап, шашынан сипайды/. Қой, босай бермеші, айналайын. Бәрімізге де оңай тиіп тұрған жоқ. Қанеки, білгеніңді, көргеніңді айта ғой . Жұрттың бәрі сені тосып тұр ғой…
Қамқа /күрсініп/ Қайтсін, қатар жүрген құрбысы ғой. Екеуі егіз қозыдай еді.
Айжан /арасында көзінің жасын қолымен сүртіп қойып/ . Роза апайдың сабағы болатын. Кенет есік ашылды да, іле-шала ар жағынан Мадрид ағайдың басы қылтиды. «Роза, бір минутқа бері шығп кетіңізші» деді ол.
Қалаубай. Иә, сонан соң…
Айжан. Роза апай түсіндіріп тұрған сабағын тастап, дәлізге шықты. Класта отырғандықтан біз олардың не жөнінде сөйлескенін естіген жоқпыз. Сәлден соң роза апай класқа қайтіп кірді. Қолында бір жапырақ қағаз. Өңі өрт сөндіргендей болып кетіпті. «Жанұзақова, сен не бүлдіріп жүрсің?» деді ол есіктен кірер-кірместен Рәбиғаға шатынай қадалып. Менің қасымда отырған Рәбиға орнынан ұшып тұрды. Кластағы балалардың бәрі оған қарап аң-таң аңтарылып қалды. Мен де көзімнің қиығын салдым, Рәбиға қып-қызыл болып кетіпті, саусақтары дір-дір етеді. «Қазір сабақтан соң жеке қал, біз бұл мәселені талқылаусыз қалдырмаймыз. Отыр!..» – деді апай оған жек көре қарап.
Қалаубай. Иә, сосын Рәбиға класта қалды ма, жоқ әлде шығып кетті ме?
Айжан. Рәбиға дір-дір етіп, орнына қайта отырды. Сол отырғанан қашан сабақ біткенше қыбыр етпестен қақшиды да қалды. Түрі кісі аяғандай: көздері мөлт-мөлт етеді.
Сабақ біткен соң балалар үйді-үйлеріне тарай бастады. Мен Рәбиғаны жалғыз тастап кете алмай, есіктің алдына – дәлізге шығып күтіп тұрдым. Іштен апайдың ашулы даусы естіліп жатты. Мен былайырақ ысырылып тұрдым, өйткені біреулердің әңгімесіне тыңшыға ұқсап сырттан құлақ түрген ұят сияқты. Осы кезде дәлізде мектептің үй сыпырушысы Жамал апай еден жуып жүрді. «Әй , қыз, сен неменеге қақиып тұрсың, қайтпаймысың?» деді ол маған дәліздің ана басынан айқайлап.Мен не айтарымды білмегендіктен, үндемей тұра бердім. «Мына қыздың тілі байланып қалған ба, қара тігілгір!…» деді ол кісі күңкілдеп…
Қамқа. Сонда айтып тұрғаныңның бәрі осы бүгін болған жағдай ма?
Айжан. Иә, бүгін түсте.
Қалаубай /шыдамсызданып/. Дұрыс. Жамал апайың сонан соң не істеді? Бәрін болған күйінде, қалдырмай айта бер.
Айжан. Ол кісі сол еденді жуған күйі бір кезде біздің кластың тұсына жетті. Сөйтті де жалма-жан қолындағы шелегін қоя салып, іштегілердің әңгімесіне құлақ түре қойды. Кәрі кісі емес пе. «Мыналар не деп жатыр? – деді сосын маған бұрылып. – Мынау әлгі көк көз бе шаңқылдап жатқан? Әйтеуір сол-ақ бүлінеді де жүреді екен».
Оның «көк көз» деп тұрғаны Роза апай екенін мен түсіндім, бірақ Жамал апаға «білмеймін» деп басымды шайқадым. Жамал апай дереу біздің кластың есігін ашып жіберді де: «Әй, неменеге быжылдап жатсың? Бол енді, «кләсті» босатыңдар, «пол жуам», – деді. Роза апай ол кісіге де бірдеңе деп дүрсе қоя берді, бірақ не айтқанын аңғармай қалдым. Жамал апай есікті сарт еткізіп қайта жапты да, бұрқылдап жүріп жұмысына қайта кірісті.
Бір кезде шиедей қып-қызыл болып кеткен Рәбиға есіктен атып шықты. Ол менің өзін күтіп тұрғанымды көрсе де, көрмеген боп, жанымнан жүгіріп өтті. Мен қуа жөнелдім. Екеуміз мектептің сыртқы есігіне қатар жеттік. Осы кезде қарсы алдымыздан Мадрид ағай ұшырасты. Рәбиға бір секундқа қалт тұра қалды да, оған көздерін жиренішті ұшқын атып, жалт қарады. Сонан соң қайтадан жүгіре жөнелді.
Интернатқа келсем, ол төсегінде бүк түсіп, солқылдап жылап жатыр екен. Мен әрі-бері жұбатып едім көнбеді. «Айжан, сен асханаға бара берші, мен артыңнан барам. Құдай үшін, баршы, жалынам!.. – деді даусы қалтырап. Мен амалсыздан асханаға кеттім. / Айжан осы араға келгенде қайтадан көздері мөлтілдеп, жылап қоя берді. / Сол үшін өзімді ешқашан кешірмеймін!…
Асханаға барып қайтып келсем, Рәбиға еденде сұлқ түсіп, құсып жатыр… Қасында сірке суының бос құтысы… Мен қорыққаннан шыңғырып жібердім, тәрбиеші апайларға қарай жүгірдім. Одан кейінгісін несін айтам, бәрі белгілі ғой…
Бөлмедегілер бір сәтке тым-тырыс тына қалды. Жым-жырт. Осы жым-жырт тыныштықты бірінші болып бұзуға ешкімнің батылы жетпейтіндей. Кенет есік сарт ашылып, ішке ентіге басып Роза жетіп келеді. Өңі құп-қу. Ол салғаннан біресе бөлменің орта тұсында жылап тұрған Айжанға, біресе ауыздарына су ұрттап алғандай сам-саэ болып қалған әріптестеріне – мұғалімдерге күдіктене қарайды.
Қалаубай /қипақтап/. Айжан қарағым, сен енді боссың, бара ғой…/Айжан кетеді. Қалаубай мұғалімдерге бұрылып./ Ал енді тездетіп ауруханаға баруымыз керек екі-үшеуіміздің. Ана баланың артынан… Соған кімді жіберуді ойласқалы шақырып отырмын. Мектепте барларыңызды.
Мұғалімдер жалтақтап бір-біріне қарайды.
Қамқа. Өзің бастап барғаның дұрыс қой. Сосын мына Ұлықпан мен Розаның барғаны мақүл болар. Біреуі класс жетекшісі, біреуі…
Қалаубай. /Қамқаның сөзін бөліп/. Дұрыс. Басқа ұсыныс жоқ па?
Роза. /көздері ашу отымен жарқырап, біресе Қамқаға, біресе Қалаубайға қадала қарап алып./ Жоқ , мен бармаймын . Барғыш болсаңдар өздерің бара беріңдер, білдіңдер ме!.. Неге мен баруға тиіспін?!. /Еріндері дір-дір етіп жылап қоя береді./ Бармаймын мен!..
Қамқа / шытынап/. Неге бармайсың? Сен бармағанда кім барады сонда?
Роза /Қамқаға қарап шаңқылдап/. Жайыңа отыр, білдің бе? Білем сенің ойыңды! Әнеукүнгі өшіңді алмақсың ғой! Ол қыздың алдында менің ешқандай кінәм жоқ.
1-мұғалима. Роза, қойсаңшы енді!… Сені кінәлап жатқан кім бар?
2-мұғалима. Сен бармасаң, басқа біреу табылар, көпшілік қой.
Роза. Керегі жоқ сөздеріңнің! Маған іштері елжірей қалғандай мүләйімси қалуларын! Ешкімнен мәміле сұрап тұрғаным жоқ. Білем, білем ғой, бәрің де бір амалын тауып мені қараламақсыңдар. Білем мен бәрін!.. /Осыны айтып, екі қолымен бетін басқан күйі еңіреп қоя береді./
Қамқа. Мынау қайтеді-ей! Үндемеген сайын тіпті кісінің басына мініп барады ғой. Тәйт, долданба әрі! Бұл жерге ешкімнің долылығың керегі жоқ.
Қалаубай /қаламымен үстелді тықылдатып/ Ау, ағайын, қоясыңдар ма, жоқ па?! Тым болмаса, мені сыйламасаңыздар да, мына үкіметтің кеңсесін сыйласаңыздаршы. Роза, сен былай сабырмен түсіндірші өзі… Әлгі Мадрид саған бір қағаз бергендей ме? Не қылған қағаз ол?..
Роза /жалма-жан үстелдің үстінде жатқан қол сөмкесін ашып, ішінен бір парақ қағазды алады. Бөлмедегілердің бәрі аңтарылып оның қолындағы жұмбақ қағазға қарайды/. Мынау әлгі Жанұзақованың хаты. Қандай хат десеңіздер ғой – ғашықтық хат! Кімге дейсіңдер ғой – өзінің мұғаліміне – Мадридке!.. Ал тыңдай қойыңдар, мен оқып берейін. /Кекетіп/ Бір айыздарың қанып қалсын!..
Қалаубай /шыдамсызданып/ Роза, бол, оқышы енді. Ырғалып-жырғалуға уақыт жоқ. Тезірек райбольницаға жетуіміз керек.
Роза /дауыстап оқи бастайды, кекесінді үнмен/ Мадрид!.. Ағай, Сіз менің өстіп атыңызбен атағаныма ашуланбаңыз. Рас, сіз мұғалімсіз, бізге білім бересіз. Үлгілі адамсыз. Бірақ мен сізді сүйемін, сондықтан да атыңызбен атап отырмын. Сүйген адамыңды ең болмаса бір рет хат жүзінде болса да атымен атағанның айыбы жоқ шығар. /Ернін шүйіріп, жақтырмай басын шайқайды./
Ағай, мүмкін сіз мені ұятсыз деп ішіңізден сөгерсіз, жалынам – өйтпеңізші. Ойланыңызшы, сіз бізге мұғалім болғаныңыз болмаса, менен төрт-бес-ақ жас үлкенсіз. Мен қайтем енді? Әуелі әрі-бері «айтпай-ақ қояйын, сіз білмей-ақ қойсын, ұят қой менің мұным, ұят…» деп өзімді талай тежедім. Бірақ төзімнің де шегі бар емес пе? Әнеугүні репетицияға кешігіп келгенім үшін балалардың көзінше қатты кейідіңіз. Неге сонша қатты кейідіңіз маған? Мен сізді жақсы көрем ғой, Сіз неге соны түсінбейсіз! Тым болмаса маған бір сәт көз тоқтатып қарамайтыныңыз не?! Білем, сіз өзіңіздің ұстаздық беделіңізді түсіргіңіз келмейді, бірақ мен сіздің беделіңізді түсіруге ешқашан тырысқан жоқпын. Қанша кейісеңіз де үнсіз шыдап, тыңдап тұра бердім. Өзіңізді жақсы көретін адамға осынша ұрысуға бола ма? Әлде сіз ештеңені сезбейсіз бе?.. Ағай, өткенде қыздар сізді кітапханашы апаймен жүреді деп әңгіме қылды. Рас па сол? Олай болса, менің хатымды быт-шыт қылып жыртып тастаңыз, ал егер олай болмаса, хатыма жауап беруіңізді өтінемін. Енді екі-үш айдан соң мен де мектеп бітіремін ғой…
Ағай, «қыз басымен мұнысы несі» деп мені кінәлай көрмеңіз. Ойлаңызшы, Жәмила да Даниярды сүйді ғой, ол да қыз басымен сүйетінін бірінші болып білдірді. Қазір баяғы заман емес, хат жазып, жауап күтуші – Рәбиға.
Ал, осы ма білгілерің келгені? /Езуіне мысқыл жүгіріп, бөлмедегілерді шеттерінен бір-бір шолып шығады. Мұғалімдердің бәрі аң-таң, жалтақтап бір – біріне қарайды./ Хатты маған Мадрид әкеп берді. «Мектептегі қыздар советінің председателісіз, Жанұзақовамен сөйлесіңіз, тәртіпке шақырыңыз» деді. Сонан соң сөйлестім. Енді не қылам? Өздерің ойлаңдаршы: мұғаліміне сүйдім-күйдім деп қалай аузы барады? Түсінбеймін. /Қамқаға бұрылып/ Ал сіз әңгіменің байыбына бармай жатып, дікің-дікің етесіз. Мүмкін жаңағы Құдайбергенова болған жайды басқаша түсіндіріп кеткен шығар. Бүгінгінің адамынан бәрін күтуге болады. Қарғадайына дейін іштерінен бәле-жаланы оқып туған.
Қамқа. Е-е, ішіміздегі ең тәуір өзің екенсің ғой, жарайд, тоқтат. Ақылшымыз, биіміз сен болсаң, бәріміз де жетіскен екенбіз… /Шарасыз қалыппен қолын сілтейді./ Сенің о баламен қалай сөйлескеніңді әлі ешкім білмейді. Күні бұрын сүттен ақ, судан тазасынып, басыңды алып қашпай-ақ қой.
Роза /сұрланыа Қамқаның жанына ентелеп жетіп барады/. Ал тоқтатпаймын, не қыласың? Сотқа бересің бе? Берсең бер, мені өйтіп қорқыта алмайсың.
Қамқа /қолын сілтеп/ Өй, әрмен, жарқыным!.. Мынау қайтет, кісіні таптай ма?!
1-мұғалима. /Розаның білегінен ұстап/ Роза, қойсаңшы енді. Тәтейдің жүрегі ауырып отыр. Ашу – дұшпан, ақыл – дос; сабырға келші!
Роза / 1-мұғалиманың қолын қағып жібереді/. Керегі жоқ дедім ғой мен сендердің сөздеріңнің. Мәмлелерің өздеріңе!.. /Иегі кемсеңдеп, жылайды./ Білем мен бәріңнің де ойларыңды, күндіз-түні ойлайтындарың есебін тауып, мені қаралау. Енді соған сылтау табыдғанына қыптарың қанып, өліп бара жатырсыңдар ғой…
Қалаубай. Оу, шырақтарым, тоқтатасыңдар ма, жоқ па? Ана жақта біреу жан алып, жан беріп өлім аузында жатыр, соған баруымыз керек деп тұрмын ғой. Мына мен ,жалғыз өзім қайда жетем? Директорларың болса анау, қысы-жазы ауру, курорт пен больницадан шықпайды. Бәріне өзіңнің жауап беруің керек – бүйте берсе, бір күні сотталып тынатын шығармыз. Сотталмаған не қалды. /Ұлықпанға бұрылып./ Айналайын, жаңағы Мадрид қайда?
Ұлықпан. Барып қайттым, үйінде жоқ.
Қалаубай. Әне,былықтыруын біреу былықтырады, жүгіретін, жауап беретін – баяғы жазған Қалаубай. Ұлықпан, сен онда жүгір, тездетіп машина тап. Ана совхоздың әкімдерінің біреуін әкелесең де, көкелесең де көндір. Біздікі, мұғалімдердікі, сол жалынумен өткен өмір емес пе?..
Ұлықпан кетеді.
Екінші сурет
Аудандық аурухананың ауласы. Ұлықпан мен Роза әрқайсысы іштей өз ойымен өзі әуреге түсіп, олай-бұлай жүреді. Осы кезде сыртқа Қалаубай шығады. Екеуі де солай қарай ұмтылады.
Роза. Не болды?! Әлгі қыз тірі ме әйтеуір?
Қалаубай үн-түнсіз тұнжыраған қалпы бұларға жақындай береді.
Роза. Апыр-ау, бірдеңе десеңші!… Неменеге соншама тұнжырап кеткенсің?!
Қалаубай. /Күрсініп./ Жаңа ғана үзіліпті. Денесін моргке алып кетті.
Ұлықпан. /Түрі бұзылып./ Қойыңызшы?!
Роза. О, Жасаған!.. Моргке деймісің?! /Өз-өзінен шошынып, кейін шегіне беріп/ Жо-жоқ!.. Мүмкін емес! Мүмкін емес олай болуы!..
Қалаубай. Рас…
Ұлықпан. Бәлкім, біреулермен шатастырып алған шығар.
Қалаубай. Жоқ. Дәрігердің өз аузынан естідім.
Роза. /Көздері алақтап./ Құдай-ау, мына дүние не боп барады өзі?! Жоқ, сен шатастырып тұрсың!.. Мүмкін емес олай болуы!.. /Еңіреп жылап жібереді./ Онда маған құрыдың десеңдерші!.. /Екі қолымен бетін басып, жүрелеп отыра кетеді./ О, Жасаған, соншалықты не жазығым бар еді?! Енді құрымаған нем қалды? Құрыдым ғой, құрыдым!..
Пауза.
Кенет Роза орнынан ұшып тұрып, басы ауған жаққа жүгіре жөнеледі.
Роза. Мен де өлем сол қыздың артынан!.. Түрмеге түскенше, машинаның астына түсіп өлгенім жақсы. Мен де құримын енді!..
Қалаубай мен Ұлықпан Розаны жарты жолдан қуып жетіп, екеуі оның екі қолтығынан ұстай алады.
Қалаубай. Қой деймін, жарқыным!.. Немене, бала боп кеткенбісіңдер барлығың? Қой енді тағы да жаман ырым бастамай!
Ұлықпан. Роза, сабыр етші, қане! Жұрттан ұят-ты.
Роза. /Сол еңіз-теңіз болып жылаған күйі./ Жұрттың керегі не маған? Керегі жоқ маған енді ешкімнің! Өлем деген соң – өлем!..
Қалаубай. /Дауысын қатайтып./ Жетті енді! Күні бұрын байбалам салғаннан ештеңе өнбейді. Заң орындары бар – тексерер, кезінде бәрінің ақ-қарасын ажыратып берер.
Роза. /Жұлқынып, еркектердің қолынан босанып шығады да, көздері шатынап Қалаубайға қарай қадалады да қалады./ Сот деймісің?!..
Қалаубай. / Қорқып кетіп, кейін шегіншектей береді./ Иә-иә… енді сірәдағысын айтқаным ғой. Әйтеуір бір тексеретін шығар.
Роза. / Қалаубайдың ізінен қалмай, жүзіне ащы мысқыл үйіріліп./ Кімді тексертпексің сонда сол сотыңа? Мені ме? /Ұлықпанға бұрылып./ Әлде мына Ұлықпанды ма? Айтсаңшы енді!…
Қалаубай. /Сасқалақтап./ Енді кінәлілерді тексереді де. Мен оны қайдан білейін.
Роза. Жо-жоқ! Сен білесің!.. Сендер бәрін білесіңдер! Аяқ астынан түк білмейтіндей меңіреу бола қалуларын. Мен ғой сонда бәріңнің ұстап бермекшілерің!.. Бәрің жабылып, орталарыңдағы бір жесір қатынды құрмалдыққа шала салмақшысыңдар ғой!..
Ұлықпан. Роза, қойшы, жарқыным! Сені құрмалыққа шалғалы жатқан кім бар? Одан да ана бейшара болған баланың жайын ойлайық та. Кісі өлімі болып жатқанда айқай-ұйқайымызға жол болсын. Бәріміз де адамбыз ғой, не де болса адамшылығымызды сақтап қалайық ақырына дейін.
Қалаубай. Иә, сөйтіп бір жөн сөзге көшелікші. Тіпті олай-бұлай өтіп жатқан жұрттан ұят болды ғой бір-біріміздің жағамызға жармасып.
Роза. /Мысқылды үнмен./ Аяқ астынан адам бола қалуларын! Еркек бастарыңмен көрер көзге көлгірсуге өздерің ұялсаңдаршы әуелі!Іштеріңнен ит өліп жатыр ғой, ит өліп! Жоқ, Розадан ештеңе жасыра алмайсыңдар. Тап осыдан түрмеге отыра қалсам, бар ғой, Қалаубай, алдымен бар ма – алдымен өзіммен бірге тап сені ала кетем! Айтпады деме!..
Осы кезде бұлардың жанына үстіне ақ халат киген медбике қыз жүгіріп келеді.
Медбике. Сәлеметсіздер ме!.. /Ентігін басып./ – Жанұзақова Рәбиғаның мұғалімдері сіздер ме?
Ұлықпан. /Аң-таң қалып./ Иә, біз.
Медбике халатының қалтасынан бір жапырақ ақ қағаз алып , Ұлықпанға ұсынады.
Медбике. Онда мынау Жанұзақованың қайтыс болар алдында жазып қалдырған запискасы. Дәрігер ағай жаңа сіздерге беруге ұмытып кетіпті, маған апарып бер деп еді.
Ұлықпан. Рахмет, айналайын.
Медбике. Ал жақсы, онда сау болыңыздар. /Кетеді./
Қалаубай. /Шыдамсызданып./ Ал, қане, оқышы енді. Не деп жазыпты?
Ұлықпан. /Записканы дауыстап оқи бастайды./ Егер мен осыдан өле кетсем, оған ешкім де кінәлі емес. Уәтай, сен мені кешір. Рәбиға.
Роза. / Ентігіп./ Қайта, қайта бір оқышы!..
Ұлықпан. Не қайта оқитыны бар. Егер мен осыдан өле кетсем, оған ешкім де кінәлі емес депті.
Роза. Ешкім де кінәлі емес депті деймісің?!
Ұлықпан. /Тыжырынып./ Иә-иә!
Роза жалма-жан Ұлықпанның қолындағы записканы жұлып алып, сол бір жапырақ қағазды содан біреу тартып алғалы тұрғандай көкірегіне баса қояды да кейін қарай шегіне береді.
Роза. /Көздері алақтап./ Енді бұл записка менде болады! Білдіңдер ме – менде!..
Қалаубай. Мақұл-мақұл. Тек аптығыңды басшы, жарқыным.
Роза. Енді мені ешкім де соттай алмайды, түсіндіңдер ме?! Ешкім де!.. Бәрің шибөрідей жабылып едіңдер! Көрдіңдер ме , жыртық үйдің де Құдайы бар! Енді Роза – ақ! Жалақорлардың аузына құм құюға осы заипска да жетеді. Енді бұл записка менде болады! Білдіңдер ме , менде!..
Ұлықпан. /Тыжырынып./ Иә-иә, сенде болады!..
Қалаубай. /Басын шайқап./ Не боп барамыз өзі?..
Дәл осы кезде сахнаға Уәтай шыға келеді. Көйлегінің омырау түймелері ағытылып кеткен. Түрі өрт сөндіріп шыққандай. Қалаубайларды көріп, қалт тұра қалады.
Уәтай. /Ащы кекесінмен./ А-а, жеткен екенсіздер ғой!.. Ақыры өлтіріп тындыңдар ма?
Уәтай әрқайсысының жанына келіп, бір тесіліп өтеді. Роза дереу жуаси қалып, Ұлықпанның артына қарай ығысып тұрады. Пауза. Бәрі бір сәтке құлақ пен тілден айырылғандай үнсіз.
Уәтай. / Кенет, жұлып алғандай./ Мадрид қайда? Құдай үшін айтыңдаршы, тап қазір ол маған ауадай қажет болып тұр.
Ұлықпан. Ол мұнда келген жоқ.
Қалаубай. Нансаң, соны бері шығарда өзіміз де таба алмай қалдық.
Уәтай. /Розаға бұрылып./ Мүмкін сіз білетін шығарсыз оның қайда жасырынып қалғанын? Екеуіңіз әмпей-жәмпейлеу едіңіздер ғой?
Роза. /Түсі қашып./ Құдай ақы, Уәтайжан, көргенім жоқ.
Уәтай. Не қылған тасжүрек жансыздар! Ең болмаса қанішердің қай жерде жүргенін де айтпайсыздар ма! Туһ, қандай қатал жансыздар! Біле-білсеңдер, менің мына жан-дүнием өртеніп жатыр ғой, өртеніп!..
Ұлықпан. /Сабырлы үнмен, даусы дірілдеңкіреп./ Айналайын, мен сені түсініп тұрмын. Рәбиғаға сенің көңілің бөлек еді ғой. Топырағы торқа болсын, қайтейік. Біз де оңып тұрғамыз жоқ. /Бір қолымен Уәтайды иығынан құшақтап, бауырына тартады./
Уәтай. Ағай, мен біттім ғой… /Иығы селкілдеп, үнсіз жасқа булығады./
Ұлықпан. Сабыр ет, Уәтайжан. Егер сенсең, шынымды айтайын, дәл қазір мен де өзімді өзім жек көріп тұрмын. Ал бәрінен саған ауыр, әрине.
Осы кезде үсті-үстіне белгі берген машинаның сигналы естіледі. Бәрі қайтадан абыр-сабыр бола қалады.
Роза. Болыңдар, ана шопыр бала шақырып жатыр.
Қалаубай. Иә, қой, қозғалайық. Уәтайжан, мына машинаны бас зоотехниктен ат пен түйе қалағандай бір-екі сағатқа әзер сұрап алып едік… Сен де бізбен жүрмеймісің?
Уәтай. Жоқ, жолдарыңыз болсын, мен бүгін қайтпаймын.
Роза. Ал тез болыңдар енді, ана бала бізді кетіп қалды деп ойлап қалар…
Үшеуі кетеді. Уәтай жалғыз.
Уәтай. Кетті бәрі!.. Кеткендерің дұрыс болды, білгілерің кесе , айтайын: бәріңді де жек көрем! Не қылған шеттерінен тас жүрек адамдар! Қыбыр-жыбыр түкке татымайтын тірліктеріне асығып өліп барады. Біреудің қайғысы мен қазасын қайтсін. Өздері аман болса, қалған дүниені топан су қаптап кетсе де бәрі бір емес пе оларға. /Жалын ата күрсініп./ Рәбиға, жаным! Мені кімге тастап кеттің сен! Қайтейін, ақ пен қараны сен де кезінде дұрыстап айыра алмадың ғой сорлатқанда. Айтпап па едім саған Мадридтің кім екенін сонда? Әттең, сенбедің. Сенбей сен қор қылдың, сендіре алмай мен қор болдым! Есіңде ме, жаным, сол бір айлы түн!? Енді бәрі кеш, кеш!.. /Екі самайын ұстап, жүрелеп отыра кетеді/.
/Шымылдық./
Үшінші сурет
Айлы түн. Шарбақпен қоршалған интернат ауласы. Ағаш скамейка. Оның жанында бес-алты түп тал, терек. Уәтай Рәбиғаның қолынан ұстап жібермей тұр.
Рәбиға /еркелей үн қатып/. Жіберші дейім енді… Қазір көріп қойса, апай ұрсады.
Уәтай. Осы сендердің тәрбиешілерің түнде де интернатқа қона ма?
Рәбиға. Иә, енді ше… Уәтай, жібер дейім. Түн ішінде қайдан жүрсің?
Уәтай. Кинодан шықтым. Біртүрлі сені көргім келіп кетті. Сонан соң төтесінен мына шарбақтан бері секіре салдым. /Иегімен шарбақты нұсқайды/.
